BAGAIMANA PENDAPATAN TIDAK PATUH SYARIAH BERLAKU DAN RAWATANNYA?

Minggu lepas penulis membicara tentang risiko ketidakpatuhan Syariah yang perlu dikenal pasti awal.

Sambungan dari itu, penulis akan mencoret sedikit lagi perkara berkaitan dengan pendapatan tidak patuh Syariah yang dipelajari dari Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara di Lombok, Indonesia.

Institusi kewangan Islam menjana pendapatan daripada beberapa sumber atau peristiwa yang mewakili keuntungan mereka.

Walau bagaimanapun, proses penjanaan pendapatan sebegini ada kalanya gagal dipatuhi kepada ketetapan dan prinsip Syariah.

Mengikut tadbir urus Syariah pendapatan daripada aktiviti yang tidak mematuhi peraturan Syariah ialah dikenali sebagai pendapatan tidak patuh Syariah (SNC).

Contoh yang sangat baik terdiri daripada pendapatan yang dijana daripada aktiviti perniagaan yang tidak mematuhi peraturan Syariah keuntungan terakru daripada transaksi dengan kontrak Syariah yang tidak sah.

Selalunya, fuqaha mengenal pasti kontrak Syariah yang tidak sah sebagai bāṭil atau fāsid. Walau bagaimanapun, membezakan kedua-dua istilah masih mencabar.

Secara ringkas, baṭil bermaksud batal dan tidak sah. Dalam hal ini, mana-mana kontrak yang tidak memenuhi keperluan asas kontrak dikenali sebagai baṭil atau fasid.

Dari pembacaan penulis, ketentuan dalam syariah peraturan menganggap kontrak tidak sah sebagai satu tanpa sebarang implikasi undang-undang.

Oleh itu, pihak-pihak yang berkaitan mesti melaksanakan semula kontrak jika mereka ingin meneruskan dan menjadikannya sah.

Walaupun kebanyakan fuqaha gagal membezakan dua istilah (batil dan fasid), daripada muzakarah yang dihadiri, seorang penceramah menyebut bahawa fuqaha Ḥanafi melakukannya, memfokuskan kepada ketetapan dan kesan undang-undang.

Hujah fuqaha ini adalah berdasarkan fakta bahawa kecacatan dalam kontrak berlaku daripada aspek asas (aṣl) atau atribut aksesori (waṣf).

Terdapat beberapa pandangan alim ulama tentang makna pendapatan SNC yang diringkaskan di bawah:

 

1. Sebarang pendapatan yang dijana daripada sumber yang diisytiharkan bertentangan dengan syariah oleh jawatankuasa syariah dianggap sebagai pendapatan tidak patuh syariah.
    
2. Pendapatan yang diperoleh daripada cara tidak patuh syariah atau daripada mana-mana aktiviti yang bertentangan dengan ketetapan jabatan syariah dianggap sebagai pendapatan SNC.
    
3. Pendapatan SNC termasuk apa-apa pendapatan yang datang daripada perniagaan/sumber yang telah diisytiharkan sebagai tidak patuh Syariah / haram atau tidak sebagaimana ketetapan lembaga Syariah.
    
4. Pendapatan SNC ialah pendapatan yang dijana melalui cara pendapatan ketidakpatuhan atau pendapatan yang diperoleh melalui pembiayaan Islam, tetapi terdapat pelanggaran mana-mana prinsip asal Syariah.

Dari pandangan-pandangan yang disebutkan di atas, penulis dapat merumuskan adalah jelas bahawa apa-apa pendapatan yang yang diperoleh daripada sebarang perniagaan/aktiviti/urus niaga yang bertentangan dengan garis panduan syariah yang disediakan oleh Lembaga Syariah atau Jawatankuasa Syariah dianggap sebagai pendapatan SNC.

Terdapat sebilangan penceramah dalam muzakarah bersetuju rawatan pendapatan SNC yang dikesan boleh dilakukan seperti berikut:

 

1. Pendapatan yang diisytiharkan oleh audit syariah sebagai tidak mematuhi ketetapan syariah daripada lembaga syariah adalah untuk disalurkan kepada badan kebajikan.
    
2. Kadangkala pendapatan SNC juga boleh dikongsi dengan pelanggan di mana dalam beberapa kes institusi kewangan memindahkan pendapatan SNC ke akaun pelanggan sebagai pro-rate basis selepas kelulusan atau perbincangan lembaga syariah.

Berdasarkan potensi kegagalan mengesan pendapatan SNC oleh institusi kewangan, tindakan serius diperlukan untuk meminimumkan penerimaan pendapatan SNC dalam pendapatan institusi kewangan.

Beberapa tindakan telah dicadangkan seperti berikut:

1. Garis panduan Syariah yang dinasihatkan oleh jawatankuasa Syariah perlu disediakan bagaimana sesuatu transaksi untuk dilaksanakan, semakan pra-syariah dijalankan, latihan, senarai aktiviti tidak patuh Syariah dan tidak bermoral untuk membantu mengelakkan kejadian sedemikian.
    
2. Pihak pengurusan didesak untuk bekerjasama dengan jabatan Syariah untuk menyediakan latihan kepada semua kakitangan untuk memastikan pendapatan SNC tidak dijana.
    
3. Jawatankuasa Syariah diminta mengedarkan pekeliling dengan proses yang betul untuk menangani sebarang pendapatan SNC yang tidak dijangka sambil  meneruskan agenda pemeriksaan ke atas proses yang mengakibatkan pendapatan institusi kewangan.
    
4. Track record perlu ditumpukan dengan menyimpan log semua aktiviti yang dilaksanakan oleh institusi kewangan termasuk notis-notis peringatan yang regular kepada semua jabatan di institusi kewangan terutamanya kepada pasukan jualan dan pasaran produk.

Pada hakikatnya, peristiwa pendapatan SNC secara amnya berdasarkan kes demi kes, dan ia mengandungi dokumentasi, bahasa dan urus niaga selain pertukaran wang. Ia juga mungkin disebabkan oleh ketidakkesanan fungsi audit dan struktur tadbir urus yang tidak cekap.

Kegagalan mematuhi Syariah tadbir urus dan mendapatkan kebenaran Jawatankuasa Syariah untuk perniagaan tertentu, contohnya, mungkin terhasil  dalam pendapatan SNC.

Terdapat tiga perkara utama yang terlibat dalam rawatan pendapatan SNC setakat ini.  

Langkah pertama dalam rawatan pendapatan SNC adalah pengesanannya. Pengesanan dan  keputusan adalah tugas jabatan syariah.

Pengesanan adalah proses berterusan yang boleh dijalankan setiap suku tahun atau setiap bulan, bergantung kepada pengurusan kanan institusi kewangan komitmen terhadap pematuhan syariah di mana-mana bank Islam.

Tambahan pula, sebarang pendapatan SNC yang ditemui semasa audit syariah adalah menjadi tanggungjawab pengurus produk yang berkaitan dan pihak atasan yang berkaitan mesti mewajarkan pendapatan tersebut.

Langkah kedua yang paling penting ialah rawatan pendapatan SNC yang diisytiharkan selepas itu audit dari jabatan syariah.

Terdapat dua rawatan untuk pendapatan SNC yang telah ditemukan.

Yang pertama ialah institusi kewangan akan menyalurkan pendapatan SNC kepada badan amal akaun, yang merupakan pilihan yang paling biasa dan popular untuk melupuskan hasil tersebut atau membersihkan institusi kewangan pendapatan.

Pendekatan kedua, sebaliknya, adalah untuk mengagihkan pendapatan SNC kepada pelanggan. Pendekatan ini tidak digunakan secara meluas, dan institusi kewangan tidak mendedahkan layanan ini dalam penyata kewangan tahunan mereka.

Akhirnya, penulis merumuskan bahawa peristiwa pendapatan SNC dalam bank institusi kewangan boleh menimbulkan kepercayaan yang negatif dan ketidakyakinan pelanggan kepada insttusi kewangan kerana ia bertentangan dengan prinsip dan ajaran agama.

Keutamaan perlu ditumpu untuk mengelak berlakunya pendapatan SNC sebegini.  - DagangNews.com

Dr Razli Ramli adalah Pensyarah Kanan, Sekolah Perniagaan Antarabangsa Azman Hashim (AHIBS) UTM dan juga Felo Adjung Institut Perbankan dan Kewangan Islam (IIiBF) di UIAM

KLIK DI SINI UNTUK KOLEKSI ARTIKEL IKTISAD