RISIKO KETIDAKPATUHAN SYARIAH PERLU DIKENAL PASTI AWAL

PENULIS menghadiri Muzakarah Cendikiawan Shariah di Lombok Indonesia pada minggu lepas, dengan tajuk perbincangan berkaitan dengan kepatuhan Syariah.

Salah satu isu yang menarik perhatian adalah berkaitan dengan risiko ketidakpatuhan Syariah.

Risiko ketidakpatuhan Syariah merupakan isu yang sangat penting dan penting dalam operasi sistem perbankan Islam. Risiko ketidakpatuhan Syariah membawa kesan negatif kepada operasi institusi kewangan Islam (IKI) bukan sahaja di Malaysia, malah seluruh dunia.

Dalam hierarki risiko dalam pengurusan IKI, Syariah bukan risiko pematuhan dianggap sebagai risiko keutamaan atas dua sebab penting.

Pertama, majoriti pelabur dan pemegang kepentingan melihat pematuhan Syariah sebagai elemen paling penting dalam mengekalkan hubungan jangka panjang dengan IKI.

Kedua, sebarang ketidakpastian dan ketidakselarasan dengan prinsip Syariah akan membawa kepada pembatalan urus niaga dan ini akan menyebabkan kerugian kewangan kepada IKI.

Biasanya, kejadian ketidakpatuhan Syariah yang berpotensi ditemukan semasa semakan atau temuan oleh pasukan audit dalam IKI.

Kedua-dua pasukan adalah pasukan yang menyemak dan mengaudit sampel urus niaga perniagaan terpilih untuk memastikan IKI bebas daripada sebarang Isu ketidakpatuhan syariah.

Sebarang penemuan awal oleh semakan dan audit pasukan akan dibawa ke perhatian Pegawai Syariah Berkelayakan (QSO).

QSO akan menilai isu dan memutuskan sama ada untuk mengklasifikasikan dapatan ke dalam potensi kejadian ketidakpatuhan Syariah atau sebaliknya. Jika ada penemuan diklasifikasikan sebagai potensi kejadian syariah oleh QSO, maka perkara itu akan menjadi dibentangkan kepada Jawatankuasa Syariah.

Jawatankuasa Syariah akan menghuraikan perkara itu dan menentukan status kepatuhan kejadian tersebut.

Menerusi pengalaman penulis sebagai ketua pasukan penyemak dan pengaudit, terdapat perbezaan dalam kalangan IKI di Malaysia tentang pendekatan mereka dan justifikasi dalam menentukan kejadian SNC.

Keputusan mungkin berbeza daripada satu bank Islam kepada bank Islam yang lain bergantung kepada keputusan Jawatankuasa Syariah pada setiap bank.

Dalam muzakarah, pembentang membicara tentang potensi ketidakpatuhan Syariah (SNC) berkaitan kontrak jualan (murabahah) yang menggunakan platform tawwaruq.

Menurut salah seorang pembentang, terdapat enam empat punca biasa untuk potensi SNC dalam produk berasaskan bay al-tawwaruq.

1. Tiada subjek (komoditi) dalam transaksi bay’al-tawarruq. Insiden SNC berlaku di IKI apabila kontrak bay’ al-tawarruq dijalankan  tanpa subjek dan ini akan membatalkan kontrak kerana subjek adalah rukun dalam kontrak jualan. Mengikut Syariah tiada kontrak jualan jika sesuatu perkara tidak wujud.
   
    
2. Tiada perjanjian yang jelas dinyatakan antara bank dan pelanggan sebelum pelaksanaan transaksi perdagangan. Insiden SNC juga berlaku di IKI kerana kontrak bay’ al-tawarruq dilaksanakan tanpa dokumen yang betul antara IKI dan pelanggan.
   
   Contoh, pelanggan datang ke IKI untuk mendapatkan pembiayaan. Kemudian, IKI menjalankan urus niaga bay’ al-tawarruq untuk mengeluarkan pembiayaan tanpa melalui perjanjian berkaitan akad bay al-tawaruq dengan pelanggan.
   
   Oleh itu, pelanggan tidak tahu pun bahawa dia terlibat dalam pembelian dan menjual komoditi dalam proses mendapatkan pembiayaan. Di dalam ini kes, transaksi bay al-tawarruq dianggap tidak sah kerana tidak disokong oleh mana-mana kontrak.
   
    
3. Komoditi yang tidak mencukupi semasa kontrak bay’ al-tawarruq. Insiden ketidakpatuhan syariah juga berlaku ketika bay’ al-tawarruq dijalankan dengan komoditi asas yang tidak mencukupi.
   
   Seperti yang ditegaskan oleh Syariah mengenai kuantiti perkara yang mencukupi dan tepat semasa kontrak, yang komoditi yang tidak mencukupi akan menyebabkan kontrak menjadi tidak sah.
   
   Contoh, pelanggan memerlukan pembiayaan sebanyak RM1 bilion, dan yang sedia ada komoditi hanya boleh digunakan untuk transaksi sehingga RM100 juta.
   
    
4. Menggunakan aset asas tidak patuh Syariah di bay’ al-tawarruq. Salah satu isu yang berkaitan dengan kontrak bay’ al-tawarruq ialah perkara yang mendasari aset yang digunakan adalah aset yang tidak patuh Syariah.
   
   Ini termasuk aset yang rosak yang tidak sesuai lagi dijual di pasaran. Ia telah mendedahkan bahawa transaksi bay al-tawarruq telah dibuat melalui komoditi antarabangsa platform dagangan di mana aset asas yang digunakan adalah rosak yang disimpan lebih dari 10 tahun.
   
   Aset yang didagangkan ialah aset yang rosak yang tidak mempunyai nilai. Ini bercanggah dengan prinsip Syariah yang menetapkan bahawa subjek perkara dalam kontrak jualan mestilah bernilai dan diiktiraf oleh Syariah.
   
    
5. Menggunakan cagaran pematuhan bukan syariah dalam kontrak bay’ al-tawarruq Salah satu keperluan utama dalam penilaian kelayakan kredit bank pelanggan hendaklah mempunyai cagaran yang mencukupi.
   
   Cagaran boleh dalam bentuk aset fizikal seperti hartanah dan kenderaan dan mungkin juga dalam bentuk aset kewangan seperti saham dan sijil pelaburan tetap. Isunya timbul apabila aset yang dicagarkan pelanggan di bay’ al-tawarruq pembiayaan adalah aset yang tidak patuh Syariah.
   
    
6. Tujuan pembiayaan tidak selari dengan kehendak syariah. Institusi perbankan Islam merupakan salah satu entiti perniagaan yang diasaskan di bawah Dasar Tadbir Urus Syariah, jadi setiap produk dan perkhidmatan yang ditawarkan mesti dipatuhi kehendak dan prinsip yang digariskan oleh Syariah.
   
   Namun, ada kemungkinan risiko ketidakpatuhan Syariah di mana pembiayaan diberikan kepada pelanggan digunakan untuk tujuan yang bertentangan dengan prinsip Syariah. Ini jelas menunjukkan pelanggaran syarat institusi perbankan Islam dan  syarat dan prinsip Syariah dilanggar.
   
    

Institusi kewangan Islam perlu memberi perhatian serius terhadap kejadian Insiden tidak patuh Syariah (SNC) di institusi mereka.

Ini adalah kerana Insiden SNC akan mengurangkan tahap kepercayaan di kalangan pelanggan kepada IKI, dan seterusnya tidak melanggani produk IKI dan akan menjejaskan keuntungan mereka.

Mengikut Syariah, keuntungan yang dijana daripada kejadian SNC tidak boleh dianggap sebagai pendapatan kepada bank.

Oleh yang demikian, bergantung kepada punca SNC, beberapa kontrak yang tidak sah tidak boleh diperbetulkan.

Kontrak yang tidak boleh diperbetulkan sepatutnya dibatalkan dan IKI dikehendaki menandatangani perjanjian baharu dengan pelanggan mereka tidak boleh diperbetulkan terutamanya kerana kontrak mempunyai kecacatan berkaitan dengan ciri-ciri yang utama dan substansi kontrak itu sendiri. - DagangNews.com

Dr Razli Ramli adalah Pensyarah Kanan, Sekolah Perniagaan Antarabangsa Azman Hashim (AHIBS) UTM dan juga Felo Adjung Institut Perbankan dan Kewangan Islam (IIiBF) di UIAM

KLIK DI SINI UNTUK KOLEKSI ARTIKEL IKTISAD