KONTRAK DALAM FASILITI PERBANKAN BUKAN PINJAMAN SAHAJA

SATU perkara besar yang membezakan perbankan Islam dan perbankan konvensional adalah penggunaan kontrak dalam produk dan perkhidmatan serta kemudahan fasiliti yang disediakan oleh institusi kewangan. Tidak ada pinjaman berbunga (interest based loan) dalam perbankan Islam.

Dalam perbankan Islam terdapat beberapa kontrak yang disahkan oleh syariah. Kontrak pertukaran, seperti kontrak jualbeli, adalah satu daripadanya.

Kontrak pertukaran seperti kontrak jual beli ini boleh berdasarkan kepada bayaran tunai atau bertempoh, yakni, pembayaran tertunda. Untuk kontrak pertukaran yang berdasarkan kepada bayaran tunai, terdapat beberapa kontrak yang dibenarkan oleh Syariah.

Bay’ al-Sarf adalah Pertukaran Mata Wang Asing atau sebarang pertukaran barangan Ribawi yang berlainan jenis dalam kategori yang sama seperti pertukaran antara perak dengan emas, emas dengan wang, USD dengan MYR, dan sebagainya.

Dalam jenis transaksi ini, pertukaran mesti dibuat sekali gus (on the spot). Sekiranya perdagangan Mata Wang Asing ini tidak dibuat secara tunai, maka riba al-nasi’ah akan berlaku.

Bay’ al-Salam pula adalah jualan melalui pesanan di mana, pembayaran dibuat secara tunai tetapi penghantaran aset yang dijual ditunda ke masa yang ditetapkan pada masa hadapan.

Bay’ al-Dayn pula ditakrifkan sebagai pertukaran (membeli dan menjual) hutang di mana hutang yang diperdagangkan adalah harga aset atau perkhidmatan, yang pembayarannya ditangguhkan kepada masa hadapan yang ditetapkan.

Hutang yang dibeli atau dijual mesti timbul daripada urus niaga dagangan barangan atau aset yang memenuhi syarat yang diperlukan untuk jualan yang sah. Ia mesti diterima oleh pembeli.

Hutang tersebut tidak boleh timbul daripada transaksi jual beli bahan ribawi di bawah kategori seperti emas, perak dan mata wang asing. Urus niaga hutang seperti yang dinyatakan sebelum ini mestilah dijalankan secara tunai bagi mengelakkan riba al-nasi’ah.

Untuk kontrak pertukaran yang berdasarkan kepada bayaran tertunda pula, terdapat beberapa kontrak yang dibenarkan oleh Syariah.

Bay’ Murabahah ialah kos tambah jualan. Dalam jenis urus niaga ini, bank membeli dan mengambil hak milik kepada barangan atau barangan daripada penjual. Pembelian ini boleh dilakukan sama ada secara terus atau melalui ejen dan mungkin menggunakan dana sendiri atau dana pelanggannya.

Bank kemudiannya menjual barangan atau barangan kepada pelanggannya pada kos ditambah keuntungan yang munasabah. Terma pembayaran tertunda mungkin dipersetujui dan pengaturan itu mungkin dijamin.

Bay’ Bithaman Ajil (BBA) bermaksud jual beli dengan harga tangguh. Jualan, iaitu penjualan barang secara ansuran tertunda pada harga yang termasuk margin keuntungan yang dipersetujui oleh kedua-dua pihak.

Di bawah BBA ini, bank akan membeli aset berkenaan dan kemudian, menjual semula aset tersebut kepada pelanggan pada harga yang dipersetujui. Harga akan mengambil kira kos aset dan margin keuntungan yang diperoleh bank.

Bay’ al-Istisna’ pula ialah kontrak jualan melalui pesanan di mana bank membiayai pembekal untuk menyiapkan/menghantar projek atau peralatan yang ditempah oleh pelanggan. Bank terlebih dahulu membeli projek atau peralatan dan segera menjualnya kepada pembeli pada tempoh pembayaran tertunda yang dipersetujui.

Bay' al-Istijrar ialah kontrak pemborongan atau pembekalan barangan kepada kedai-kedai perniagaan secara tetap iaitu harian, mingguan atau bulanan tetapi harga barangan adalah berdasarkan harga semasa pada tarikh pembekalan terakhir iaitu tanpa menetapkan harga jualan pada masa 'aqad atau kontrak.

Ijarah juga dikenali Kira’ yang bermaksud sewa atau bayaran. Ia bermaksud penjualan faedah atau penggunaan atau perkhidmatan barangan pemilik barangan oleh orang yang sewa, untuk harga atau sewaan.

Selain kontrak pertukaran, juga terdapat kontrak perkongsian keuntungan yang diterima syariah. Terdapat empat kontrak perkongsian keuntungan utama yang digunakan.

Musharakah ialah kontrak perkongsian antara dua atau lebih individu atau badan, masing-masing menyumbang modal, dan untung atau rugi dikongsi antara rakan kongsi.

Musharakah lebih dikenali sebagai Sharikat yang disifatkan sebagai pengumpulan modal oleh pemegang saham untuk membiayai projek tertentu dan keuntungan daripada projek tersebut diagihkan berdasarkan nisbah yang dipersetujui atau berdasarkan pegangan saham sekiranya tiada nisbah yang dipersetujui. Sekiranya projek itu mengalami kerugian maka ia ditanggung oleh pemegang saham mengikut pegangan saham mereka.

Mudarabah pula adalah kontrak usaha sama antara pemilik modal dan usahawan yang menyediakan kepakaran. Sebarang keuntungan yang dijana daripada projek hendaklah dikongsi oleh kedua-dua pihak mengikut nisbah yang dipersetujui dan sebarang kerugian yang ditanggung hanya ditanggung oleh penyedia modal sahaja.

Muzara’ah ditakrif sebagai kontrak pajakan tanah. Seperti mudarabah, ia adalah perkongsian keuntungan pemegang amanah antara penyedia modal dan usahawan. Tetapi dalam kes Muzara’ah, modal yang disediakan adalah tanah dan wang.

Kontrak Muzara’ah biasanya melibatkan projek berasaskan pertanian sahaja. Musaqah pula ialah menyiram kontrak kebun. Ia sama seperti Muzara’ah tetapi pengusaha terbabit menyiram projek dusun sahaja.

Akhirnya terdapat beberapa kontrak sokongan lain yang digunakan dalam muamalat. Syariah juga membenarkan kontrak untuk menyokong dan memudahkan perdagangan dan mobilisasi modal.

Ar-Rahn adalah gadai janji dalam bentuk aset. Antara ciri-ciri rahnu ialah; penjualan harta gadaian tidak sah, harta gadaian boleh dijual dengan perintah mahkamah untuk membayar hutang yang digadaikan. Baki, jika ada, selepas pembayaran hutang hendaklah dikembalikan kepada penggadai.

Kafalah adalah jaminan oleh seseorang atau badan korporat kepada pelanggan bank yang mempunyai akaun kemudahan kredit dengan institusi kewangan. Wakalah pula adalah kontrak agensi.

Wadi’ah ialah kontrak simpanan yang selamat. Terdapat dua bentuk wadi’ah; Yad Amanah (Penjagaan Selamat Pemegang Amanah) dan Yad Damanah (Penjagaan Selamat Dijamin). Hiwalah ialah kontrak pemindahan hutang. Dalam Hiwalah, hutang dipindahkan dalam jumlah penuh dan pada tempoh matang.

Ibra’ pula adalah kontrak pelepasan di mana pemiutang melepaskan haknya untuk hutang. Biasanya, ia diberikan sebagai ganti penyelesaian awal hutang. Dua daripada ciri ibra’ yang paling penting ialah jumlah ibra’ mesti diketahui dan dinyatakan dan satu lagi adalah apabila ibra’ telah diberikan dan diterima adalah haram dan tidak sah bagi pihak yang memberikannya untuk menariknya kembali.

Kesimpulannya, kemudahan kredit dan simpanan dalam perbankan bukan lah semata-mata bergantung kepada kontrak pinjaman semata-mata.

Terdapat banyak lagi kontrak yang boleh diaplikasi dalam produk dan perkhidmatan perbankan seperti yang disebut penulis. – DagangNews.com

Dr Razli Ramli merupakan Pensyarah Kanan, Sekolah Perniagaan Antarabangsa Azman Hashim (AHIBS) Universiti Teknologi Malaysia dan juga Felo Adjung Institut Perbankan dan Kewangan Islam (IIiBF) di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia