Pembangunan Instrumen Kesihatan Mental pasca pandemik: Ke arah kemaslahatan ahli akademik di Malaysia

ISU berkaitan kesihatan mental bukanlah satu isu baharu lagi, malah telah mendapat perhatian yang amat serius di seluruh dunia semenjak berlakunya penularan wabak COVID-19 pada tahun 2019.

Hari Kesihatan Mental Sedunia (WHMD) disambut pada 10 Oktober setiap tahun untuk meningkatkan kesedaran tentang isu-isu kesihatan mental dan menggerakkan usaha-usaha untuk menyokong kesihatan mental.

Bersempena dengan Hari Kesihatan Mental Sedunia yang disambut pada 10 Oktober 2021, Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM) telah melancarkan Pelan Strategik Kesihatan Mental Kebangsaan bagi menangani beban masalah kesihatan mental di Malaysia. 

Pelan Strategik Nasional ini menggariskan beberapa strategi termasuk mempromosikan kesihatan mental kepada pelbagai golongan dalam masyarakat, serta memastikan penyediaan dan akses perkhidmatan kesihatan mental yang komprehensif dan berkualiti. 

Sehingga tahun 2021, terdapat seramai 312,398 individu telah disaring dengan 11,175 (3.58%) telah dirujuk kepada Pegawai Perubatan, Pakar Perubatan Keluarga atau Pakar Psikiatri.

Daripada jumlah ini, 1,695 (15.17%) yang dirujuk untuk penilaian lanjut dan telah disahkan mempunyai masalah kesihatan mental. 

Terdahulu, Tinjauan Kebangsaan Kesihatan dan Morbiditi (NHMS) pada tahun 2019 mendapati bahawa hampir setengah juta rakyat di negara didapati mengalami simptom tekanan atau depresi. Kesihatan mental boleh mempengaruhi kesihatan fizikal, kualiti hidup dan produktiviti seseorang.

Peningkatan isu kesihatan mental dalam kalangan masyarakat di Malaysia pada hari ini berada pada tahap yang membimbangkan.

Malah, menurut Ketua Jabatan Pakar Psikiatri Hospital Tuanku Fauziah, Dr Ruzita Jamaluddin, penyakit mental dijangka menjadi penyakit kedua tertinggi yang dihidapi oleh rakyat Malaysia selepas penyakit jantung pada tahun 2020. 

Malaysia julung kalinya telah memperkenalkan Indeks Kebahagiaan Malaysia pada 2021 yang mencatatkan skor sebanyak 6.48 dan di tahap gembira.

Wilayah Persekutuan Labuan mencatatkan skor indeks kegembiraan tertinggi iaitu 9.29. Manakala negeri-negeri lain yang mencatatkan skor indeks tinggi ialah Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur (7.77), Wilayah Persekutuan Putrajaya (7.28), Terengganu (7.20), Kelantan (7.20) dan Perlis (6.96). 

Bagaimanapun Melaka dan Selangor masing-masing mencatatkan indeks sederhana gembira iaitu indeks terendah dengan nilai skor 5.85 dan 5.74. 

Di peringkat antarabangsa, Malaysia berada di kedudukan ke-70 berdasarkan laporan World Happiness Report 2022.

Memastikan tempat kerja di seluruh dunia mempunyai syarat untuk kesihatan mental pekerja yang baik adalah penting untuk pencapaian Agenda Pembangunan Mampan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu menjelang tahun 2030 dan Matlamat Pembangunan Mampan (SDG). 

Namun begitu, walaupun kesihatan mental adalah kunci kepada kesihatan dan kesejahteraan, didapati sasaran tersebut tidak dapat dicapai dengan segera.

Sehingga kini, lebih 450 juta orang di seluruh dunia mengalami gangguan mental.  Malah, penyakit mental merupakan penyumbang utama kepada penyakit sedunia pada masa kini.

Diunjurkan bahawa menjelang 2030, kesihatan mental akan menyumbang lebih separuh daripada beban ekonomi global yang berkaitan dengan penyakit tidak berjangkit, dengan kos sehingga AS$6 trilion.

Terdapat pelbagai kajian yang telah dilakukan dalam isu kesihatan mental semasa pandemik di Malaysia namun kebanyakannya ialah berfokus kepada rawatan kesihatan mental, kesihatan mental dan pandemik, kesihatan mental dan faktor demografi. Namun masih kurangnya tumpuan diberikan terhadap isu kesihatan mental dan pendidikan. 

Hakikatnya, sektor pendidikan menghadapi cabaran besar di seluruh dunia terutamanya semasa pandemik COVID-19.

Pelbagai negara telah mengenakan perubahan dramatik dalam dasar pematuhan kepada peraturan untuk melindungi komuniti mereka daripada menjadi mangsa wabak tersebut dan untuk memastikan kesinambungan tahap produktiviti dan prestasi yang tinggi. 

Semua pihak yang terlibat sangat terkesan dengan peralihan paradigma yang mendadak ini daripada pembelajaran tradisional kepada pengajaran dalam talian sepenuhnya, tetapi mereka mesti menyesuaikan diri dengan perubahan segera dengan cepat. 

Tekanan ahli akademik

Tekanan emosi didapati telah meningkat susulan perubahan persekitaran kerja.  Salah satu cabaran oleh ahli akademik dan pelajar ialah mereka bersedia untuk menerima pakai dan menggunakan teknologi untuk aktiviti pembelajaran dalam talian. 

Penyakit mental dalam kakitangan akademik dilaporkan mencapai tiga hingga empat kali lebih tinggi daripada populasi umum. Ini disebabkan ahli akademik menghadapi beban kerja yang berat, masalah mental dan keletihan terutama semasa permulaan wabak dan ianya mempengaruhi kesihatan mental mereka.

Berdasarkan statistik rasmi daripada Jabatan Perangkaan Malaysia pada tahun 2021, Malaysia mempunyai 20 universiti awam (PU), 36 politeknik, 105 kolej komuniti dan 434 institusi pengajian tinggi swasta (PHEI).

Terdapat seramai 70, 319 kakitangan akademik daripada institusi pengajian tinggi di Malaysia termasuk daripada universiti awam (31,568 ahli akademik), institusi pengajian tinggi swasta (28,570 ahli akademik) (IPTS bertaraf universiti, IPT swasta berstatus universiti (kampus cawangan universiti luar negara), IPT swasta berstatus kolej universiti dan IPT swasta berstatus kolej, politeknik (7,402), dan kolej komuniti (2,779) ahli akademik.

Kesihatan mental ahli akademik telah terjejas kerana permintaan pekerjaan dan beban kerja yang meningkat semasa pembelajaran dalam talian. Pada asasnya, ahli akademik mengalami masalah kesihatan psikologi apabila mereka keletihan secara kronik.

Ahli akademik mengalami peningkatan risiko kebimbangan, kemurungan, keletihan dan kemurungan.  Ahli akademik yang mengalami tekanan mempunyai kemungkinan besar untuk tidak hadir ke kelas, bersara awal dan meninggalkan profesion. 

Penemuan kajian-kajian mendedahkan bahawa kelesuan dan tekanan yang dihadapi oleh ahli akademik dikaitkan dengan permintaan dan sumber pekerjaan mereka. 

Apabila permintaan daripada kerja meningkat, ahli akademik akan berhadapan dengan jumlah kerja yang semakin meningkat, kesukaran untuk mengimbangi waktu bekerja dan masa bersama keluarga, konflik dalam kerja dan pelbagai lagi. 

Dalam masa yang sama, ahli akademik memerlukan sokongan dari sumber pekerjaan mereka termasuklah sokongan sosial, sokongan daripada keluarga, sokongan dari pihak majikan, autonomi untuk melaksanakan tugas-tugas yang diberi dan lain-lain sumber yang bersesuaian. 

Ini menyebabkan akademik dilaporkan tertekan dan meninggalkan profesion dalam jumlah yang membimbangkan.  Antara 40 dan 50 peratus ahli akademik berhenti kerja dalam tempoh lima tahun pertama.

Kebanyakan kajian tertumpu kepada guru di peringkat sekolah rendah atau menengah dan kurang perhatian terhadap ahli akademik di peringkat pengajian tinggi (awam atau swasta).

Kajian yang terhad terhadap ahli akademik di institusi pengajian tinggi awam akan mengabaikan kepentingan institusi pengajian tinggi untuk penambahbaikan masa depan.

Sudah pasti, kegagalan mengenal pasti punca masalah yang dihadapi oleh ahli akademik akan menghalang kejayaan penyampaian pengajaran dan pembelajaran dalam jangka masa panjang.

Malah, beberapa kajian yang dijalankan hanya tertumpu kepada Universiti Penyelidikan dan mengabaikan ahli akademik di Universiti Komprehensif dan Universiti Fokus.

Menurut Ketua Pengarah Perkhidmatan Awam, Tan Sri Mohd Khairul Adib Abd Rahman, terdapat lebih 15,000 penjawat awam telah mendapatkan kaunseling sejak PKP pada tahun 2019. 

Beliau berpendapat bahawa sekiranya perkara ini tidak ditangani dengan berkesan, ia boleh mencetuskan reaksi negatif kepada fisiologi tubuh badan dan mereka cenderung mengalami tekanan (stress), jatuh sakit dan mengalami penurunan kefungsian kognitif.

Ini juga memberi implikasi negatif kepada prestasi kerja penjawat awam terbabit. Malah berdasarkan statistik Perkhidmatan Kesihatan Mental dan Sokongan Psikososial (MHPSS) Kementerian Kesihatan, seramai 64,366 individu mendapatkan perkhidmatan psikologi di mana 22.5% daripada jumlah itu membabitkan isu kesihatan mental.

Kesihatan mental boleh mempengaruhi kesihatan fizikal, kualiti hidup dan produktiviti seseorang, begitu juga dalam kerjaya mereka. Oleh itu, pengetahuan mengenai kesihatan mental adalah penting kerana ia berkaitan dengan kesejahteraan emosi dan fizikal serta mempengaruhi tindak tanduk individu dalam satu-satu masa dan keadaan. 

Adalah amat perlu untuk mewujudkan integrasi di antara pendekatan psikologi dan pendekatan rohani dalam aspek pengurusan kesihatan mental.  Ia dititik berat oleh agama lain seperti kaedah Yoga oleh agama Hindu dan kaedah meditasi oleh agama Buddha.

Kajian ilmiah juga perlu lebih menyeluruh bagi merapatkan jurang pengetahuan berkaitan isu kesihatan mental di universiti penyelidikan, universiti komprehensif dan universiti fokus.

Selain itu, para pemegang taruh termasuk kerajaan dan pihak pengurusan institusi pendidikan masing-masing haruslah memberi perhatian terhadap kaedah menghadapi peningkatan permintaan kerja dan juga sumber-sumber yang boleh diperluaskan lagi daripada pekerjaan tersebut agar ahli akademik dapat kekal bermotivasi dalam menghadapi cabaran alam kerja mereka. – DagangNew.com

Siti Rosnita Sakarji adalah Pensyarah Kanan Fakulti Pengurusan dan Perniagaan UiTM Cawangan Kelantan, dan Nurbarirah binti Ahmad juga Pensyarah Kanan Fakulti Pengurusan dan Perniagaan UiTM Cawangan Melaka