Belanjawan 2025: Pembaharuan dialu-alukan, tetapi risiko perolehan kekal menjadi kebimbangan utama - C4 Center

Pada 18 Oktober 2024, Rang Undang-undang Perbekalan (Belanjawan) 2025 telah dibentangkan di Parlimen dan terutamanya, merupakan belanjawan terbesar yang pernah dibentangkan dalam sejarah Malaysia.

Secara keseluruhannya, item dalam bajet tersebut mencadangkan anjakan positif oleh kerajaan ke arah meningkatkan akauntabiliti dalam penyampaian perkhidmatan awam, serta peningkatan pelaburan ke dalam program yang secara langsung meningkatkan kehidupan rakyat.

Walau bagaimanapun, beberapa bahagian dalam Belanjawan masih mendedahkan kelemahan dari segi pengawasan dan akauntabiliti institusi kerajaan dan entiti berkaitan kerajaan yang lain — memandangkan kerajaan komited untuk perbelanjaan yang lebih banyak berbanding sebelum ini, ini mesti ditangani untuk mencegah rasuah dan mencegah penyalahgunaan sistem.

Oleh itu, Pusat Membanteras Rasuah dan Kronisme (C4 Center) menarik perhatian kepada bidang khusus bajet di mana penerapan prinsip tadbir urus yang baik dan ketelusan amat diperlukan, dan membuat cadangan untuk penambahbaikan.

1. Akta Perolehan hendaklah diluluskan secepat mungkin

Kerajaan telah menjanjikan projek infrastruktur bernilai berbilion ringgit, termasuk:

• RM2.1 bilion untuk pembinaan empat balai polis baharu
   
• RM2 bilion untuk menaik taraf dan penyelenggaraan sekolah di seluruh negara
   
• RM7.4 bilion untuk pakej kerja Sabah Sarawak Link-Road (SSLR) Fasa 2
   
• RM253 juta untuk mengembangkan lapangan terbang di Tawau dan Miri

Walaupun cita-cita yang dinyatakan untuk berpindah daripada projek mega patut dipuji, C4 Center menimbulkan kebimbangan bahawa tanpa perlindungan Akta Perolehan, projek yang diumumkan akan tertakluk kepada risiko yang sama yang menyebabkan kerugian berbilion ringgit untuk projek terdahulu melalui salah urus dan potensi rasuah.

Tahun ini sahaja, laporan Ketua Audit Negara mendedahkan salah urus yang melibatkan:

• RM3.915 bilion daripada Projek River of Life
   
• RM384.49 juta bahagian kapal Tentera Laut Diraja Malaysia yang terbuang dan tidak boleh digunakan
   
• RM926.79 juta untuk loji rawatan air di Sabah, Johor, dan Kedah
  
   

Di samping itu, kerajaan telah meningkatkan had nilai untuk rundingan terus dan sebut harga bagi semua kerja penyelenggaraan dan pembaikan kecil masing-masing kepada RM200,000 dan RM1 juta. Walaupun rundingan langsung mempunyai kes penggunaan khusus, mereka juga secara sejarah telah digunakan dalam banyak kes rasuah kerana kekurangan ketelusan mereka - ia membimbangkan bahawa kerajaan telah memutuskan untuk memperluaskan had kos ini tanpa terlebih dahulu menggubal Akta Perolehan yang akan meletakkan perlindungan dan pelaporan mandat untuk kontrak ini.

Isu sistem perolehan awam sekarang didokumenkan dengan baik dan meluas. C4 Center sebelum ini telah menyatakan keperluan sistem perolehan yang lebih telus. Ini memerlukan penerbitan maklumat berkaitan perolehan yang konsisten dan tepat pada masanya, baik pada peringkat pra-tender dan juga pasca-tender.

Untuk mencapai matlamat ini, sistem perolehan kerajaan mestilah bebas daripada pengaruh pihak Eksekutif. Ini bermakna bahawa Menteri dan Ketua Menteri tidak sepatutnya bersuara tentang cara kontrak perolehan dinilai, dan mereka juga tidak boleh terlibat dalam pemilihan ahli lembaga penilaian perolehan — terutamanya kerana banyak GLC yang berada di bawah Kementerian adalah penerima manfaat besar kontrak kerajaan, terutamanya dalam kes kontrak yang mempunyai belanjawan besar-besaran.

Oleh itu, C4 Center menggesa kerajaan menyegerakan penggubalan Akta Perolehan.

2. Pengurusan GLIC mesti diperbaharui untuk melindungi pelaburan Malaysia

Pengumuman belanjawan itu menyebut mengenai Program Pengaktifan dan Pembaharuan Perusahaan Berkaitan Kerajaan (GEAR-uP) yang dilancarkan baru-baru ini, rancangan untuk "memperbaharui secara struktur" ekonomi. Fasa satu GEAR-uP melibatkan pengembangan pelaburan langsung domestik (DDI) oleh enam Syarikat Pelaburan Berkaitan Kerajaan (GLIC):

• Khazanah Nasional Berhad (Khazanah)
   
• Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP)
   
• Kumpulan Wang Persaraan (KWAP)
   
• Permodalan Nasional Berhad (PNB)
   
• Lembaga Tabung Haji (LTH)
   
• Lembaga Tabung Angkatan Tentera (LTAT)

Dalam tempoh lima tahun akan datang, GLIC ini telah berjanji untuk melabur RM120 bilion dalam DDI, dengan suntikan awal RM25 bilion disediakan untuk tahun depan. Sebagai sebahagian daripada program pelaburan pelbagai rupa ini, kerajaan mengumumkan pelaburan RM6 bilion KWAP dalam "pasaran swasta domestik" melalui kelas ekuiti persendirian, infrastruktur dan hartanah melalui Dana Pemacu.

Walaupun, pada asasnya, C4 Center mengalu-alukan usaha kerajaan untuk menggiatkan semula ekonomi negara, terdapat beberapa keraguan yang masih menyelubungi program GEAR-uP ini. Pertamanya, terdapat kebimbangan penting mengenai kebebasan institusi ini untuk bertindak mengikut kepentingan terbaik mereka sendiri. Jelas sekali, terdapat peruntukan dalam akta KWSP, KWAP, LTH, dan LTAT yang memberikan jumlah kawalan yang tidak seimbang kepada menteri yang bertanggungjawab — malah membenarkan mereka memberikan arahan kepada lembaga masing-masing, yang mereka "akan memberi kesan kepada".

Dengan PNB dan Khazanah dimiliki oleh Menteri Kewangan Diperbadankan (MoF Inc.), dan Anwar Ibrahim bertindak sebagai Perdana Menteri dan Menteri Kewangan, C4 Center bimbang dengan kekurangan langkah akauntabiliti yang mengawal pengaruh tidak wajar daripada menteri dalam pengurusan pelaburan berbilion ringgit ini.

Kita telah melihat penyalahgunaan dan salah urus beberapa GLIC pada masa lalu, dengan KWAP dan KWSP digunakan sebagai pembiaya untuk projek skandal Pembinaan PFI - projek yang didedahkan oleh Jawatankuasa Kira-kira Wang Negara (PAC) untuk penyalahgunaan tanah kerajaan dan pelbagai juta pelaburan ke dalam projek di bawah taraf.

Walaupun selepas skandal seperti ini, bukan sahaja tiada individu yang dipertanggungjawabkan secara langsung, malah kerajaan masih belum menggubal sebarang undang-undang yang melindungi institusi pelaburan utama ini daripada pengaruh politik.

Dengan semua ini, bagaimanakah kerajaan boleh meneruskan rancangan pelaburan yang begitu besar oleh GLIC kita tanpa menstruktur semula pengurusan mereka dengan secukupnya? Oleh yang demikian, C4 Center sangat menggesa agar kerajaan segera melaksanakan reformasi berskala besar bagi mekanisme semak dan imbang yang terdapat dalam pengurusan GLIC.

3. Keperluan audit yang lebih kukuh patut dipuji, tetapi audit prestasi harus dipertimbangkan

C4 Center memuji pelbagai pengumuman yang berkaitan dengan penambahbaikan tadbir urus dan penyampaian perkhidmatan awam. Melalui Rang Undang-Undang Komitmen Kecekapan Pentadbiran Awam dan penyatuan entiti kerajaan dengan peranan yang bertindih, kerajaan telah menetapkan fokus yang jelas untuk memperkemas birokrasi.

Garis Panduan Pengurusan dan Tadbir Urus Badan Berkanun Persekutuan — diperkenalkan awal tahun ini — kini mewajibkan semua Badan Berkanun Persekutuan untuk menubuhkan unit audit dalaman. Digabungkan, usaha ini harus membantu meningkatkan standard akauntabiliti, dan mengurangkan kos operasi serta pertindigan fungsi.

C4 Center menyeru semua Kerajaan Negeri untuk memperkenalkan garis panduan yang sama untuk Badan Berkanun Negeri, jika belum diperkenalkan.

Satu lagi perkembangan besar terkini ialah pindaan kepada Akta Audit 1957 yang memperluaskan skop Jabatan Audit Negara, membolehkan agensi itu mengaudit akaun mana-mana syarikat yang menerima jaminan kewangan daripada kerajaan Persekutuan atau Negeri. Digabungkan dengan perundangan Akta Ombudsman yang dijanjikan, kemajuan ini berpotensi transformatif untuk penyampaian perkhidmatan awam dan budaya birokrasi.

Untuk meneruskan usaha ini, C4 Center mencadangkan pengenalan pengauditan prestasi untuk agensi kerajaan dan GLC di bawah Jabatan Audit Negara. Pada masa ini, Perkara 106 Perlembagaan Persekutuan dan peruntukan Akta Audit 1957 menumpukan kepada peranan pengauditan kewangan Ketua Audit Negara, yang hanya mewakili pandangan separa tentang kecekapan pentadbiran awam.

Audit kewangan mendedahkan cara wang awam dibelanjakan, tetapi mungkin tidak menangkap kesan perbelanjaan tersebut — mekanik utama dalam akauntabiliti untuk program kerajaan. Memperkenalkan penilaian prestasi untuk menilai tahap kejayaan dalam mencapai petunjuk prestasi utama (KPI) bagi entiti kerajaan akan menjadi langkah penting seterusnya ke arah meningkatkan tadbir urus yang baik.

4. Kajian semula 3,000 undang-undang “kuno” tidak boleh menangguhkan pelaksanaan pembaharuan undang-undang NACS

C4 Center memberi perhatian yang teliti terhadap usaha kerajaan untuk menyemak dan menyemak lebih 3000 undang-undang "kuno", dengan tumpuan yang dinyatakan pada undang-undang komersial.

Walaupun penambahbaikan kepada rangka kerja undang-undang kita sentiasa digalakkan, adalah membimbangkan bahawa undang-undang yang benar-benar kuno seperti Akta Hasutan 1948, Akta Rahsia Rasmi 1972, dan banyak peruntukan Kanun Keseksaan tidak dikenal pasti secara khusus untuk dimansuhkan walaupun bertahun-tahun tuntutan daripada awam.

Mengeluarkan senarai lengkap undang-undang yang akan dinilai semula akan memberi manfaat kepada orang ramai untuk mempertimbangkan kemungkinan implikasi daripada latihan besar-besaran ini. C4 Center juga menyeru kerajaan untuk memastikan usaha ini tidak melengahkan pelaksanaan Strategi Anti Rasuah Kebangsaan (NACS), yang telah pun menetapkan garis masa untuk beberapa pembaharuan undang-undang utama.

Peningkatan peruntukan kewangan untuk Suruhanjaya Pencegahan Rasuah Malaysia (SPRM), Jabatan Audit Negara, dan Bahagian Hal Ehwal Undang-undang Jabatan Perdana Menteri (BHEUU) adalah sejajar dengan tanggungjawab yang lebih besar yang kini diletakkan ke atas setiap institusi tersebut.

Berkenaan dengan BHEUU, C4 Center mengulangi gesaan untuk menubuhkan semula Kementerian Undang-undang. Sebagai jabatan utama yang menyelia pembaharuan undang-undang dan institusi, ia mesti mempunyai sumber untuk melaksanakan agenda penting ini.

Pada masa ini, BHEUU memegang pelbagai fungsi pentadbiran di samping tugasnya untuk membangunkan atau meminda undang-undang yang diletakkan di bawah bidang kuasanya.

Pada 2023-2024 sahaja, badan tunggal ini bertanggungjawab membangunkan Akta Pemansuhan Hukuman Mati Mandatori 2023 dan Akta Kekebalan Bidang Kuasa Negara Asing 2023, serta penyediaan rang undang-undang pindaan untuk Akta Audit 1957, Kanun Keseksaan, Kanun Prosedur Jenayah, Akta Keterangan 1950, Akta Keterangan Saksi Kanak-Kanak 2007, Akta Kesalahan Seksual Terhadap Kanak-Kanak 2017, Akta Timbang Tara 2005, dan Pembayaran Industri Pembinaan dan Akta Adjudikasi 2012.

Dengan tugas BHEUU akan berkembang dengan ketara mulai tahun depan, adalah wajar untuk memulihkan status bahagian sebagai Kementerian bagi memastikan agenda reformasi dilaksanakan sepenuhnya.

5. Usaha peralihan tenaga dialu-alukan, pembangunan CCUS dan REE menjadi kebimbangan

C4 Center mengalu-alukan usaha dan matlamat kerajaan untuk peralihan tenaga. Di bawah Perjanjian Paris, Malaysia telah menubuhkan Nationally Determined Contribution (NDC) (NDC) yang bertujuan mengurangkan pelepasan karbon sebanyak 45% menjelang 2030. Tambahan pula, Malaysia juga komited untuk mencapai pelepasan sifar bersih menjelang 2050, menghasilkan peralihan yang semakin meningkat daripada minyak dan pergantungan gas kepada sumber tenaga boleh diperbaharui. Dalam usaha mencapainya, kerajaan telah mengumumkan RM300 juta untuk Kemudahan Peralihan Tenaga Nasional (NETF) — peningkatan RM200 juta daripada tahun lepas.

Walau bagaimanapun, C4 Center menekankan dua bidang yang dibimbangkan — sokongan pantas kerajaan terhadap pelaksanaan Carbon Capture, Utilisation, and Storage (CCUS), dan komitmennya untuk membangunkan industri unsur nadir bumi (REE). Malangnya, penyertaan awam yang bermakna dalam kedua-dua perkara telah terhad.

C4 Center mengulangi bahawa teknologi CCUS masih belum terbukti berdasarkan beberapa projek yang gagal di seluruh dunia dan telah menimbulkan risiko alam sekitar yang besar yang mungkin memerlukan perbelanjaan tambahan untuk diselesaikan. Inisiatif teknologi CCUS juga didasarkan pada pengimportan sisa karbon dari negara maju, mengekalkan penjajahan karbon, dan menghalang komitmen NDC Malaysia.

Yang membimbangkan, rang undang-undang CCUS telah dibangunkan pada kadar yang pantas, melibatkan sedikit perundingan dengan masyarakat sivil. Peraturan alam sekitar semasa Malaysia — seperti Akta Kualiti Alam Sekitar 1974 — tidak melindungi alam sekitar dengan secukupnya, dan juga tidak mencukupi untuk menangani krisis iklim. Isu-isu ini mungkin diburukkan lagi oleh projek tenaga boleh diperbaharui tergesa-gesa yang masih dipersoalkan.

Sokongan kerajaan untuk industri REE adalah satu lagi punca yang membimbangkan. C4 Center mengulangi bahawa ketidakcukupan perundangan alam sekitar sedia ada kita untuk melindungi alam sekitar dan memelihara sumber semula jadi. Tanpa rangka kerja kawal selia yang lebih holistik dan telus, pembangunan REE yang dipercepatkan menimbulkan risiko rasuah dan alam sekitar yang ketara tanpa rancangan yang jelas untuk menangani isu ini. Oleh itu, memandangkan kerajaan bercadang untuk meminda Akta Pembangunan Mineral 1994 untuk memetakan potensi sumber REE, C4 Center amat mengesyorkan kerajaan meminda Perintah Kualiti Alam Sekeliling (Aktiviti Ditetapkan) (Penilaian Kesan Alam Sekitar) 2015 untuk memastikan semua Penilaian Kesan Alam Sekitar ( Laporan EIA) untuk semua aktiviti yang ditetapkan memerlukan paparan awam dan ulasan awam.

Ringkasan: Cadangan C4 Center

Di atas segala-galanya, C4 Center mengakui unsur-unsur positif yang terdapat sepanjang Bajet 2025, tetapi keraguan masih kekal terhadap ketelusan pengumuman tertentu, sementara terdapat kebimbangan besar terhadap hala tuju yang diambil dalam mengurus alam sekitar. Oleh itu, C4 Center amat mengesyorkan:

• mempercepatkan perundangan Akta Perolehan
   
• melaksanakan pembaharuan berskala luas bagi mekanisme semak dan imbangan yang terdapat dalam pengurusan GLIC
   
• semua Kerajaan Negeri memperkenalkan audit dalaman bagi Badan Berkanun Negeri, jika belum diperkenalkan
   
• memperkenalkan amalan audit prestasi ke atas semua agensi kerajaan dan GLC di bawah Jabatan Audit Negara
   
• menghebahkan senarai semua undang-undang 'kuno' yang akan dinilai semula
   
• memulakan rancangan untuk menubuhkan semula Kementerian Undang-undang untuk meningkatkan keupayaan untuk melaksanakan pembaharuan undang-undang dan institusi
   
• meminda Perintah Kualiti Alam Sekeliling (Aktiviti Ditetapkan) (Penilaian Kesan Alam Sekitar) 2015 bagi memastikan semua laporan Penilaian Kesan Alam Sekitar (EIA) didedahkan kepada umum. - DagangNews.com